1. Uvod
Jedan od pokazatelja stepena humanosti društva ogleda se i u odnosu prema deci sa smetnjama u razvoju.
Zato je neophodna podrška i pomoć društvene zajednice kako deci tako i njihovim porodicama. Njihova prava i potrebe nisu manje značajna nego prava i potrebe ostale dece.
Jedan od pokazatelja stepena humanosti društva ogleda se i u odnosu prema deci sa smetnjama u razvoju.
Deca sa smetnjama u razvoju sastavni su deo naše društvene zajednice i treba težiti da im se omoguće svi uslovi kako bi se sprečila njihova diskriminacija po bilo kom osnovu, obezbedio optimalan razvoj i odgovarajući kvalitet života. Integrisanje dece sa smetnjama u razvoju u lokalnu sredinu predstavlja zajednički zadatak i izazov kako za roditelje i porodicu tako i za sve stručnjake koji u svom fokusu rada imaju kontakte s njima.
Svako dete koje ima smetnje u razvoju predstavlja izazov, upravo zbog potrebe za različitim stepenom podrške koji je uslovljen individualnim i specifičnim razvojem.
Porodice dece sa smetnjama u razvoju imaju izražene probleme, koji često mogu biti višestruki (emotivni, psihološki, materijalni, zdravstveni…). Porodična izolacija u odnosu na okruženje i njihova usamljenost u brizi o detetu, porodicu često dovodi u pasivan položaj u lokalnoj sredini.
Ponekad roditelji/staratelji doživljavaju stresne situacije i prevazilaze ih na različite načine, što može izazvati narušavanje kako partnerskih tako i roditeljskih odnosa. Usled dugotrajnog stresa stvara se tenzija između roditelja koja unosi nerazumevanje i može uzrokovati razdor u porodičnom funkcionisanju. Zato je ovim porodicama neophodno pravovremeno pružiti stručnu pomoć i podršku, uključivanjem profesionalaca na koje se mogu osloniti jer će u toku dana preuzeti deo obaveza oko njihovog deteta sa smetnjama u razvoju.
Često roditelji koji imaju više dece u porodici ne postupaju jednako prema svoj deci, već više vremena i pažnje posvećuju detetu sa smetnjama u razvoju, što može izazvati zanemarivanje drugog deteta/ostale dece. Upravo smetnje u razvoju deteta iziskuju veće angažovanje roditelja u zadovoljavanju njegovih potreba i ispoljavanju njihove želje da ga što više zaštite, što ponekad može rezultirati njegovom prezaštićenošću. To se u znatnoj meri može odraziti na kvalitet odnosa roditelja s drugom decom u porodici. Ovi problemi mogu biti još više izraženi u višegeneracijskim porodicama.
Postojanje i dostupnost odgovarajućih usluga socijalne zaštite u lokalnoj zajednici čine da deca sa smetnjama u razvoju i njihove porodice dobijaju adekvatnu društvenu podršku čime se zadovoljavaju njihove potrebe i poboljšava kvalitet života.
Strategija razvoja socijalne zaštite Republike Sr- bije (Sl. glasnik RS, br. 108/2005) i Zakon o socijalnoj zaštiti (Sl. glasnik RS, br. 24/2011) prenose odnosno spuštaju odgovornost za pokretanje, pružanje i razvoj usluga u socijalnoj zaštiti na lokalnu zajednicu.
Često roditelji koji imaju više dece u porodici ne postupaju jednako prema svoj deci, već više vremena i pažnje posvećuju detetu sa smetnjama u razvoju, što može izazvati zanemarivanje drugog deteta/ostale dece.
Obezbeđivanjem kvalitetnih usluga u socijalnoj zaštiti koje su za korisnika najmanje restriktivne, podržava se i afirmiše porodica kao prirodno okruženje i najbolji okvir zaštite, čime se prevenira smeštaj u institucije.
Položaj dece sa smetnjama u razvoju uređen je međunarodnim dokumentima koje je ratifikovala Republika Srbija: Konvencijom UN o pravima deteta, Konvencijom o pravima osoba sa invaliditetom, kao i brojnim nacionalnim dokumentima: Strategijom za unapređenje položaja osoba sa invaliditetom u Republici Srbiji (Sl. glasnik RS, br. 1/07), Nacionalnim planom akcije za decu (2004), Zakonom o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom (Sl. glasnik RS, br. 33/06), Zakonom o socijalnoj zaštiti (Sl. glasnik RS, br. 24/2011).
Sve ovo treba da podstakne lokalnu samoupravu da uspostavi, razvija i omogući održivost usluge PUK za decu sa smetnjama u razvoju i njihove porodice, s ciljem sprečavanja institucionalizacije, povratka deteta sa smetnjama u razvoju iz institucije u porodicu odnosno ostanak deteta u porodici, kao i da pruži podršku porodicama koje brinu o deci sa smetnjama u razvoju.
2. Usluga PUK
USLUGE U SOCIJALNOJ ZAŠTITI
Zakon o socijalnoj zaštiti definiše usluge socijalne zaštite kao aktivnosti pružanja podrške i pomoći pojedincu (korisniku) i porodici radi poboljšanja, očuvanja kvaliteta života, otklanjanja ili ublažavanja rizika nepovoljnih životnih okolnosti, kao i radi stvaranja mogućnosti da samostalno žive u društvu.
Usluge su kontinuirane i dostupne korisnicima, imaju definisanu svrhu, ciljnu grupu, sadržaje i zasnovane su na standardima.
Uvažavajući potrebe i najbolji interes korisnika, usluge se mogu pružati kontinuirano ili povremeno. Pritom se poštuje integritet, stabilnost veza i okruženja korisnika i porodice.
Prema Zakonu o socijalnoj zaštiti, usluge socijalne zaštite razvrstane su u pet grupa:
Sve dnevne usluge u zajednici obezbeđuje jedinica lokalne samouprave.